GASLİGHTİNG NEDİR?
Hayatındaki toksik ilişkiler seni psikolojik açıdan yorabilir. Bu ilişkilerin yorucu olmasının yanı sıra psikolojik sağlığını tehdit eden yönleri de vardır. Psikolojik sağlığına zarar verici durumlardan birisi de şimdi bahsedeceğim gaslighting’dir. Gaslighting terimi ilk olarak 1938 yılında İngiliz yazar Patrick Hamilton’un yazdığı oyunda karşımıza çıkar. Daha sonra bu terim üzerine filmler çekilmiş olsa da, psikanaliz literatürüne girmesi 1970’i bulmuştur. Hakkında filmler çekilen, oyunlar yazılan ve zamanla bir tanı haline gelen gaslighting nedir biraz inceleyelim.
Tanım olarak baktığımızda Gaslighting için genel olarak kişinin algısına karşı yapılan bir zorlama, manipülasyon tekniğidir. Kimliğini, duygularını ve öz değerini sorgulatmayı, kendi akıl sağlığının bozulduğuna dair bir inanca kapılmanı amaçlar. Genellikle bazı konular hakkında şüphelenmeni sağlar, kendi hafızanı ve algılama düzeyini sorgulamak zorunda bırakır. İlerleyen dönemlerde ise akıl sağlığından şüphe etmene, anksiyete, depresyon ve sinir krizi gibi durumlar yaşamana neden olabilir. Bu nedenle gaslightinge maruz kalmak çok tehlikelidir ve zarar görmene yol açabilir. Ayrıca bu manipülasyon yöntemini fark etmek de kolay değildir. Kişi kendi davranışlarını oldukça iyi bir şekilde saklamayı başarabilir. Gaslightinge maruz kalan kişi ise yaşadıklarını anlamlandırmakta zorlanır. Başlarda karşısındaki kişinin davranışlarını yanlış bulup anlamakta zorluk çekerken, zamanla sorgulamalarını kendisine yönlendirir. Kendi davranışlarını ve konuşmalarını mercek altına alıp takıntılı bir şekilde incelemeye koyulabilir. Çünkü kendi davranışlarının niteliği konusunda kafası karışır. Neyi yaptığını veya neyi yapmadığını hatırlarken tereddütte hisseder. Bu gibi durumları yaşamasının sebebi ise manipülatif bir insanla yakın ilişki içerisinde olmasıdır. Özellikle de romantik ilişkilerde sık rastlanabilir.
Az önce bahsettiğim gerilim filmi gaslighting’in konusundan bahsedince kafanızda daha kolay canlanacağını düşünüyorum. Bu nedenle bir örnek olması için filmi genel hatlarıyla ele alacağım. Filmde, manipülasyon teknikleri ile birlikte karısının akıl sağlığı ile oynamaya çalışan bir adam var. Adamın amacı karısının aklını kaybettiğine inanması ve böylelikle akıl hastanesine yatırılmasıdır. Çünkü eşinin değerli mücevherlerini çalmayı hedefler. Bu amaçla kadının gerçeklikle olan bağını koparabilmek için her gece evdeki gaz lambasını bir önceki güne göre daha fazla kısar. Kadın da ışığın gittikçe daha az aydınlattığını söyler fakat adam böyle bir şeyin olmadığını, ışığın her gün olduğu haliyle durduğunu iddia eder ve karısına sert tepkiler göstererek üzerine gider. Bu şekilde kadının kendine dair sahip olduğu güveni kırmak, kendinden şüphe etmesini sağlamak için manipülasyon yöntemlerini kullanır.
Gaslightinge maruz kaldığımızı nasıl anlarız?
Bahsettiğim bu örnekte de görüldüğü gibi kişi, karşı tarafın gerçeklik duygusunu sorgulamasını hedefler ve bu şekilde onun üzerinde güç sağlamayı başarmaya çalışır. Genellikle kendi endişelerini gidermek için çıkarları doğrultusunda hareket eder ve kontrolü elinde bulundurduğundan emin olmak ister. Bu gibi davranışlarla birlikte isteklerini karşılamaya devam eder ve mağdur olan kişiyi de kendine bağlar. Bu gibi durumlarda farkında olmak zordur fakat kendine bakarak bazı ipuçlarını görebilirsin. Örneğin sürekli olarak yıkılmış ve kafası karışmış bir ruh hali içerisindeysen, partnerinin mantıksız davranışları için bahane bulmaya çalışıyorsan, sıkça kendini sorguluyorsan, yapmadığın şeyler için bile kendini savunmak zorunda hissediyorsan gaslightinge uğruyor olabilirsin. En net belirtileri ise karşındaki kişiden zarar gördüğün halde saldırganın sen olduğunu söylüyor ve buna inanman için çabalıyorsa, sözlü veya fiziksel olarak yaralıyor, gündelik yaşamdaki hareketlerini gözlüyorsa; yani kontrol etmeye çalışıyorsa bazı şeylerin normalin dışında olduğunu anlamalısın. Bu durumda kendini sıkışmış ve çaresiz hissedebilirsin fakat kendine olan inancını yitirmeden zarar gördüğün kişiden uzaklaşman ve destek görmen sayesinde sağlıklı bir yaşam serüvenine devam edebilirsin.